Spoczywajcie w spokoju. Historia cmentarza przy ulicy Sienkiewicza

Na przestrzeni wielu lat z lokalnych, nieistniejących już czasopism, jak „Głos Celulozy” czy „Gazeta Świecka” i od nieżyjącego już 20 lat Jana Kamińskiego, który pisał na łamach tych gazet, można było się dowiedzieć wiele na temat „starego cmentarza” i osób tam pochowanych. Teraz czas na nekropolię przy ul. Sienkiewicza.

Na wspomnianym „starym cmentarzu” już w okresie międzywojennym brakowało miejsca. Postanowiono więc poszukać lokalizacji na nową nekropolię. Parafia w Świeciu była wtedy tylko jedna i swoim zasięgiem obejmowała m.in. Marianki, Sulnówko, Sulnowo oraz odrębną wówczas wieś Przechowo (od 1937 r. osobna parafia z własnym cmentarzem). 

Zmarli mieszkańcy Świecia  i wspomnianych okolicznych miejscowości (katolicy) tutaj kończyli swoją ostatnią drogę na miejsce wiecznego spoczynku. W 1928 r., m.in. dzięki pomocy rady miejskiej, powstał nowy cmentarz. Pisano o tym na łamach wychodzącego w Toruniu dziennika „Słowo Pomorskie” z 22 maja 1928 r. (pisownia oryginalna):

Poświęcenie nowego katolick. cmentarza. Po kilkumiesięcznej mrówczej pracy wykończono wreszcie nowy cmentarz katolicki tak dalece, iż został w niedzielę 13 bm. poświęcony. Aktu poświęcenia dokonał ks. dziekan Paweł Konitzer ze Świecia przy bardzo licznym udziale wiernych. Nowy cmentarz położony jest za miastem nad szosą pod Solnówek, a przedstawia się okazale. Cały około 6 morgów obejmujący teren cmentarny otoczony jest żelaznym parkanem i młodym żywopłotem, a w samym środku umieszczono wielki krzyż. Całość przedstawia wspaniale i imponująco. Prac około wyrównania falistego terenu pod wspomniany cmentarz oraz budowy parkanu, bram itd. dokonała miejscowa firma Jan Mączkowski, który to miastu naszemu w budownictwie oraz w różnych ofiarnych fundacjach społecznych znacznie się zasłużył.

Pierwotnie teren cmentarza obejmował obecne sektory od I A do IV D (na wysokości biura zarządcy). W następnych latach od założenia po dzień dzisiejszy obszar ten ulegał powiększeniu.

W krótkiej formie postaram się nieco przybliżyć niektórych zasłużonych działaczy naszego miasta i okolic. Będą też powstańcy wielkopolscy i żołnierze walczący w II wojnie światowej, którzy spoczęli przy ul. Sienkiewicza. Jako pierwszego wspomnieć należy Jana Mączkowskiego, który ten cmentarz współtworzył.

Jan Mączkowski ur. 23.02.1869 r., zm. 16.09.1945 r. Działacz niepodległościowy, odznaczony Orderem Polonia Restituta, w 1921 r. wiceburmistrz Świecia. Prezes OSP, działacz Tow. Gimn. Sokół. W 1922 r. ufundował budynek przy ul. Średniej, tzw. Dom Św. Jana na przytułek dla starców i sierot, a przy ul. Podgórnej budynek Konwiktu „Gregorianum”, jako internat dla uboższych uczniów gimnazjum.

Brunon Kierzkowski ur. 20.10.1909 r., zm. 14.03.1994 r., za działalność w polskich organizacjach kupieckich znalazł się na niemieckiej liście proskrypcyjnej. Dowiedziawszy się o tym, uciekł wraz kolegą do Warszawy (inne osoby ze wspomnianej listy zostały rozstrzelane przy ul. Polnej). W 1944 r. brał udział w powstaniu warszawskim.

Edmund Treichel ur.03.071882 r. w Leonowie (obecnie woj. mazowieckie), zm. luty 1937 r.   Nauczyciel w Gimnazjum Państwowym w Świeciu (obecne I LO), ok. 1914 r. jako obcokrajowiec został internowany i zesłany do Orenburga (Rosja). Na wygnaniu brał czynny udział w podtrzymywaniu polskości, uczył bowiem swych ulubionych przedmiotów matematyki i fizyki. Swym patriotyzmem rozpalał w młodzieży idee dla sprawy niepodległej Polski. W 1922 r. wrócił do kraju, najpierw objął posadę profesora gimnazjalnego w Gniewie, a w 1928 r. przeszedł do gimnazjum w Świeciu.

Ludwik Stindtmann ur. 26.08.1863 r., zm. 28. 01.1945 r. Działacz niepodległościowy, 16 lutego 1930 r. otrzymał z rąk ówczesnego burmistrza Stanisława Kostki dyplom honorowego obywatela Świecia. Profesor gimnazjum, był członkiem licznych organizacji, m.in. Towarzystwa Przemysłowego, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W okresie zaborów tworzył liczne chóry, teatry amatorskie. Zginął w przededniu wyzwolenia wraz z siostrami.

Józef Zatorski ur. 16.11.1891 r., zm. 27.03.1937 r. Wieloletni dyrektor Szkoły Powszechnej nr 1 (obecnie SP 1), brał czynny udział w życiu społecznym miasta w szczególności kulturalno – oświatowym, był członkiem Tow. Gimn. „Sokół”. Z inicjatywy jego i rady pedagogicznej w listopadzie 1935 r. nadano szkole imię Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Franciszek Skomski ur. 31.08.1861 r., zm. 23.09.1945 r. Zasłużony działacz Towarzystwa Przemysłowców w Świeciu. W 1896 r. współtwórca Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Tutaj również spoczywa Bolesław Manikowski ur. 14.04.1886 r., zm. 06.05.1969 r., w okresie międzywojennym Starszy Cechu Rzeźnickiego w Świeciu, czynny działacz Tow. Gimn. Sokół., a także innych organizacji.

Antoni Chruściński ur. 26.05.1891 r., zm. 13.04.1957 r. Działacz niepodległościowy, członek Tow. Przemysłowego.

Julian Galant zm. 24.09.1933 r. Działacz niepodległościowy, członek honorowy Towarzystwa Przemysłowców w Świeciu. Działacz miejscowych organizacji kombatanckich.

Maria Spiske 20.04.1889 r., zm. 28.07.1964 r. Nauczycielka w Szkole Powszechnej nr 2 (po wojnie SP nr 7). Działaczka charytatywna Konferencji Żeńskiej Św. Wincentego a Paulo, zajmowała się ubogimi mieszkańcami miasta.

Anastazy Kensik 28.09.1890 r., zm. 25.02.1941 r. w Dachau. Lekarz weterynarii. Dyrektor Rzeźni Miejskiej, p.o. burmistrza Świecia. W 1935 r. był współzałożycielem Polskiego Związku Zachodniego w powiecie. Jego zainteresowania astronomią zaowocowały opatentowaniem własnego wynalazku – Przyrząd  do określania szerokości geograficznej, nr patentu 17760, udzielonego 10 stycznia 1932 r.

Roman Rybus ur. 15.05.1905 r., zm. 16.07.1980 r. Gdy w 1931 r. mury koszar zostały opuszczone przez Szkołę Specjalistów Morskich, miasto i jego mieszkańcy zaczęli borykać się z brakiem orkiestry, którą zapewniali marynarze na przeróżne uroczystości. Wówczas stroiciel zatrudniony w Przemyśle Muzycznym w Świeciu, Roman Rybus, zainicjował założenie zrzeszenia Orkiestry Miasta Świecie (1932 r.), której został prezesem.

Jerzy Maniszewski ur. 24.04.1923 r., zm. 27.06.2012 r. Żołnierz gen. Andersa, brał udział w walkach o Monte Casino, Anconę i Bolonię.

W przeprowadzonej kwerendzie na cmentarzu, między marcem a czerwcem tego roku, w spisie sporządzonym przez autora znalazło się ponad 70 nazwisk: działaczy niepodległościowych, żołnierzy, powstańców, nauczycieli. Na listę zostały wpisane również osoby bliższe naszym czasom: Jan Kamiński, Zdzisław Erdmann czy Józef Wawroń. Aby czytelnikom przybliżyć wszystkie postacie, musiałby powstać słownik biograficzny.

Bolączką stał się brak wielu innych mogił zasłużonych osób, które odeszły z tego świata jeszcze przed wybuchem wojny, a pochowanych w starszej części cmentarza. Jeszcze zanim na początku lat 90. nekropolia powróciła pod zarząd parafii, już wcześniej trwały powtórne pochówki na starych kwaterach. Kto jest winien tego stanu rzeczy – tego nie wiem. Jedno jest też pewne, zawiódł też tzw. czynnik społeczny.

Jakieś trzy lata wcześniej wraz z nieżyjącym już Zbysławem Budzyńskim wybraliśmy się do Lniana i przy okazji odwiedziliśmy tamtejszego proboszcza. Wywiązała się dyskusja na temat tamtejszego cmentarza poewangelickiego.  Ksiądz trafnie wypowiedział się na temat powtórnych pochówków w tej samej kwaterze: Inaczej cały świat usłany będzie cmentarzami.

redakcja@extraswiecie.pl