Tak rodziła się u nas turystyka

W Polsce przedwojennej działały dwie organizacje promujące turystykę: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (założone w 1873 r.) i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (powstałe w 1906 r.).

Po odzyskaniu niepodległości na  terenie Świecia i okolic nie działała żadna z nich. Większość z szeroko rozumianych dziś wypraw turystycznych organizowały lokalne organizacje np. Towarzystwo Upiększania Miasta, które np. zorganizowało w lipcu 1930 r. wycieczkę do elektrowni w Żurze i do Tlenia. Innym przykładem z tego samego okresu była organizowana wycieczka przez Policyjny Klub Sportowy „Polgryf” parostatkiem „Tryton” do Opalenia.

Jedną z pierwszych organizacji turystycznych w Świeciu, było Koło Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej  „Świętopełk”. O ich działalności można się dowiedzieć z artykułu, który ukazał się na łamach lokalnej gazety „Głos Świecki” (zamieszczony poniżej).

„Głos Świecki” 20 maja 1933 r.

W trudnym okresie międzywojennym, kiedy panowało wysokie bezrobocie, szukano sposobów na jego likwidację. Jednym ze sposobów miało być chałupnictwo np. wyroby koszykarskie – do których namawiano m.in. na terenie powiatu świeckiego.

Inną drogą okazało się postawienie na turystykę. Bardzo dużo wycieczek odwiedzało elektrownie w Gródku i Żurze, które zazwyczaj nocowały już w znanym letnisku Tleń.

Dalszym bodźcem było tworzenie lokalnych komisji letniskowo-turystycznych. W artykule, który ukazał się w gazecie „Słowo Pomorskie” z 13 lutego 1937 r. można się dowiedzieć że: wybrano miejską komisję letniskowo-turystyczną, której skład zostanie rozszerzony przez kooptację.

Dalsze informacje o jej działalności pochodzą już z sierpnia tego samego roku z „Głosu Świeckiego”:

Miejska Komisja Letniskowo-Turystyczna przeprowadza ewidencję pomieszczeń letniskowych na terenie Świecia. Aby ułatwić pracę komisji, uprasza się właścicieli wolnych pomieszczeń o zgłoszenie ich w Zarządzie Miejskim.

Starostwo Powiatowe również utworzyło komisję letniskowo-turystyczną, o czy można się dowiedzieć z poniższego artykułu.

„Słowo Pomorskie” 6 marca 1937 r.

Na łamach „Dziennika Bydgoskiego” z 6 lipca 1937 r. czytamy:

Przewodnik turystyczny powiatu świeckiego został wydany dzięki inicjatywie powiatowej komisji letniskowo-turystycznej w ostatnich dniach. Wyszedł on nakładem autorów pp. prof. Roemera i sekr. wydziału pow. W. Rydzkowskiego.

źródło: Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego

Wraz z rozwojem wspomnianych komisji letniskowo-turystycznych oraz coraz większym zainteresowaniem turystyką wśród mieszkańców, rozpoczęto starania o utworzenie oddziału PTK w Świeciu, o czym informowało „Słowo Pomorskie” z 15 maja 1937 r. Jednak  musiał upłynąć rok czasu aż nauczyciel, aptekarz, bankowiec i inni mieszkańcy miasta zawiązali oddział PTK w Świeciu. Z zachowanych dokumentów w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy można przeczytać o odpowiedzi Zarządu Głównego PTK w Warszawie do Zarządu Oddziału PTK w Świeciu:

Uprzejmie komunikujemy, że Zarząd Główny na posiedzeniu w dniu 14 maja 1938 r. przyjął do zatwierdzającej wiadomości fakt powstania oddziału P.T.K. w Świeciu n/W. i wciągnął nowy Oddział do rejestru zatwierdzonych Oddziałów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W imieniu Zarządu Głównego przesyłamy Zarządowi nowego Oddziału serdeczne życzenia owocnej pracy dla dobra polskiego krajoznawstwa. Sekretarz P.T.K.: K. Staszewski, Prezes P.T.K.: Z. Beczkowicz. Senator.

O jednym z pierwszych zebrań można się dowiedzieć z poniższego artykułu.

„Głos Świecki” 19 maja 1938 r.

Powstanie oddziału towarzystwa było lokalnym władzom na rękę. W artykule z „Głosu Świeckiego” z czerwca 1938 r. czytamy:

Nareszcie uregulowano sprawę powiatowego muzeum regionalnego. W ostatnich latach nie było prawdziwego opiekuna dla powiatowego muzeum regionalnego, skompletowanie nie lada wysiłkiem całego powiatu za czasów starosty powiatowego p. Kowalskiego. Zbiory muzealne zostały ostatnio pomieszczone na wyższych piętrach miejscowej szkoły powszechnej nr 1, położonej zresztą na krańcach miasta. Ostatnio, z chwilą powstania oddziału Polskiego Tow. Krajoznawczego została i kwestia opieki nad muzeum załatwioną, bo dalszym losem i rozwojem tego muzeum zajął się już zarząd tegoż Tow. a szczególnie sekcja muzealno-historyczna, której przewodniczącym jest p. insp. szkolny Sołtysik.

Z późniejszych artykułów prasowych wiadomo, że legitymacje członkowskie upoważniające do 50- procentowej zniżki kolejowej można było odbierać u skarbnika. Wniosek o uznanie Świecia jako miejscowości turystycznej został złożony do Zarządu Głównego PTK. Tymczasem  członkowie mogli korzystać ze zniżek na stacjach kolejowych uprawnionych do tego np. w Bydgoszczy, Grudziądzu czy Chełmnie.

Kolejny wycinek prasowy który wieńczy 1938 r. z działalności oddziału.

„Słowo Pomorskie” 16 grudnia 1938 r.

Ostatnie miesiące przed wybuchem wojny, to dalsza aktywność. Z czasopisma „Głos Świecki” z marca 1939 r. czytamy:

W salce szkoły powszechnej nr 1 odbyło się pierwsze walne zebranie miejscowego oddziału Polskiego Tow. Krajoznawczego. Obrady zagaił prezes p. S. Zieliński przy udziale kilkudziesięciu członków, i to w poważnej części ze wsi, która wykazuje więcej zainteresowania krajoznawstwem aniżeli miasto Świecie. Na marszałka walnego zebrania wybrano p. insp. Sołtysika. Ze sprawozdania prezesa dowiadujemy się że oddział świecki, w krótkim czasie swego istnienia rozwinął żywą działalność.  Starania o uznanie stacji kolejowej w Świeciu jako wyjazdowej i docelowej, turystycznej. (…) Z referatu p. W. Rydzkowskiego należy podnieść że ruch letniskowo turystyczny w powiecie świeckim, w którym przecież leżą obszerne połacie najpiękniejszej części borów tucholskich, z roku na rok się wzmaga. Kiedy w roku 1937 było 14.000 letników i turystów, to już w następnym było 21.000, z czego 1100 z zagranicy. W planie pracy na rok bieżący zasługują na uwagę, organizacja zjazdu delegatów z całego Pomorza w Świeciu, uporządkowanie muzeum regionalnego, założenie kół w Osiu, Nowem i w Lnianie.

W górach „Diabelcach” pod Świeciem wykryto grób przedhistoryczny, taki tytuł widniał w nagłówku artykułu z kwietnia 1939 r. zamieszczonego w „Głosie Świeckim”.

Członek miejscowego oddziału Polskiego Tow. Krajoznawczego p. Czesław Porożyński odkrył w czwartek 13 bm. na górach, zwanych „Diabelcami” w pobliżu miasta grób przedhistoryczny, zwanym skrzynkowy. Przy pomocy burmistrza miasta p. Słabęckiego i prezesa miejscowego PTK. p. Zielińskiego udało się odkrywcy wydobyć prócz licznych szczątków 2 większe urny z popiołami naszych pra pradziadów i jedno małe naczynie, i to mimo niezwykle trudnej pracy w wilgotnej ziemi ilastej. Odkryty grób pochodzi z epoki kamiennej czyli około 3000 lat przed narodzeniem Chrystusa Pana. Wydobyte szczątki jak i urny zostały ulokowane w miejscowym muzeum regionalnym, a o odkryciu powiadomiono konserwatora wojewódzkiego.

Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie fakt, że:

Czesław Porożyński  (ur. 1905, zm. 1945 r.), instruktor harcerski, komendant  hufca świeckiego Szarych Szeregów. Od 1925 r. pracował w Krajowym Zakładzie Psychiatrycznym w Świeciu, początkowo jako księgowy, a następnie jako inspektor administracji. Prowadził pozaszkolną drużynę harcerską. Prawdopodobnie w 1938 r., jak wskazują ogólnodostępne dokumenty, został włączony przez Tadeusza Odrowskiego  pseud. „Odra” z Chełmna do prac związanych z dywersją pozafrontową. Prowadził szkolenia dywersyjne na Diabelcach. Na wypadek wojny tutejsza komórka „Odry” otrzymała kryptonim „Wisła”. Udział w szkoleniach brali również burmistrz Świecia Mieczysław Słabęcki, tutejszy komisarz policji Antoni Dzwoniarek i inni.

Autorowi nie wydaje się, że obecność  tych trzech panów była przypadkowa akurat w tym miejscu. Raczej nie wybrali się z łopatami na poszukiwania prehistorycznych grobów, tak jak to dzisiaj robią poszukiwacze skarbów z wykrywaczami metali.

Dalej korzystając ze starej prasy lokalnego „Głosu Świeckiego”, również z kwietnia 1939 r. dowiadukemy się:
Ostatnie zebranie miejscowego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego odbyło się z bardzo ciekawym i obfitym porządkiem obrad. Członek oddział p. Porożyński podzielił się zebranymi szczegółami odkrycia i następnie odkopania grobu przedhistorycznego, jaki odnalazł na górach „Djabelcach” pod Świeciem. Dalej, utworzono przy oddziale sekcję upiększania miasta która będzie ściśle współpracowała z władzami miejskimi służąc wskazówkami. Przewodnictwo tej pożytecznej sekcji objął mec. Zych. Dalej debatowano nad otwarciem i umożliwieniem dostępu dla publiczności miejscowego muzeum regionalnego: które przeszło pod opiekę oddziału PTK. Poruszono też ważną sprawę: wstępu na wysoką basztę ruin zamku pokrzyżackiego. Sprawa zwiedzania baszty sprawiała już od lat nielada kłopotu. Były takie lata gdzie, dzięki  otwarciu drzwi wchodził na basztę kto i kiedy chciał, bez względu na niebezpieczeństwo. W innych okresach był dostęp utrudniony. Obecnie, po uporządkowaniu sprawy, w okresie sezonu będzie czuwał nad porządkiem czuwał stróż. Na zakończenie zebrania urządzono doraźną zbiórkę na FON, która przyniosła 20 zł. (pisownia oryginalna).

Jednym z ostatnich śladów działalności oddziału PTK w Świeciu tuż przed wybuchem wojny jest artykuł w „Słowie Pomorskim” z 21 czerwca 1939 r. (poniżej).

Być może jeszcze w innych gazetach z tamtego okresu zachowały się jeszcze jakieś ślady działalności tego towarzystwa, któremu wybuch wojny przerwał pracę na niwie turystyki i krajoznawstwa.

redakcja@extraswiecie.pl