11 listopada 1918 r. podpisano rozejm między stronami walczącymi podczas I wojny światowej – w Polsce rocznica ta jest obchodzona jako Narodowe Święto Niepodległości.
Polska pozbawiona była znacznych obszarów na zachodzie, w tym Pomorza. Powstające polskie oddziały paramilitarne, w tym związki kombatanckie, jak Towarzystwo Wojaków „Jedność”, pozostawały w ciągłym konflikcie z oddziałami niemieckiego Grenzschutzu i Freikorpsu.
Zasady pokoju z Niemcami rozstrzygnęła konferencja w Wersalu, zakończona 28 czerwca 1919 r. Pomorze przygotowywało pierwociny polskiej administracji, poprzez tworzenie Rad Ludowych.
29 listopada 1919 r. w Berlinie zawarto umowę między Polską a Niemcami, w której uzgodniono harmonogram przejmowania dotychczasowych ziem pruskich. Do wykonania tego zadania utworzono Front Pomorski, dowodzony przez gen. Józefa Hallera. Przejmowanie Pomorza zaczęło się od Torunia 18 stycznia 1920 r.
Nowe wróciło do Macierzy kilka dni później, w niedzielę 25 stycznia, choć Prusacy opuścili je już w sobotę o godz. 15.00. Żołnierze byli serdecznie witani przez Polaków, miasto przyozdobiono orłami i biało-czerwonymi flagami.
W poniedziałek o godz. 10.30 na nowskim rynku odbyła się msza dziękczynna, odprawiona przez proboszcza Bartkowskiego.
Ostatnim etapem powrotu Pomorza w granice Polski były uroczyste zaślubiny z morzem 10 lutego w Pucku.
źródło: Gmina Nowe
