Connect with us

Czego szukasz?

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama

Historia

Mój sąsiad Żyd. Duże i małe interesy w cieniu synagogi

W obecnym powiecie świeckim Żydzi nigdy nie byli tak liczni, jak na wschodzie Polski. Mimo to odcisnęli swój wyraźny ślad w życiu społecznym i gospodarczym. Ten świat zaczął się zmieniać po I wojnie światowej, aż runął pod koniec lat trzydziestych XX w. Po Żydach nie zostało niemal nic.

Udostępnij
synagoga-czolo

Żydzi pojawili się już w średniowiecznym Świeciu, ale samodzielna gmina powstała w roku 1857. Wtedy został zatwierdzony jej statut i wybrano władze. W XIX w. społeczność żydowska w starym Świeciu, położonym jeszcze w widłach Wisły i Wdy, liczyła ok. 300-400 osób, mniej niż 10 proc. mieszkańców.

Początkowo synagoga stała przy ul. Mostowej. Zachowało się zdjęcie z panoramą starego Świecia z roku 1874, na którym widać bardzo charakterystyczną świątynię z dużymi łukowatymi oknami.

Świecie w 1874 r., kiedy miasto znajdowało się między Wdą a Wisłą. Strzałka wskazuje starą synagogę
Synagoga w „starym” Świeciu przy ul. Mostowej

Reklama
Reklama

W drugiej połowie XIX w., nękane wylewami Wisły i powodziami miasto zaczęło przenosić się na wysoki brzeg Wdy. W bezpieczniejsze rejony przeprowadziła się też gmina żydowska. W roku 1881 oddano do użytku nowy budynek synagogi przy ul. Klasztornej, na terenie, który był własnością bogatego kupca żydowskiego Friedmana Davisa (obecnie stoi tam Santander Bank, dawny Bank Zachodni WBK).

Davis był też właścicielem budynku przylegającego do terenu synagogi, na rogu ul. Klasztornej i Mickiewicza. Na parterze mieścił się duży skład kolonialny, jak nazywano wtedy sklepy handlujące towarami z zamorskich kolonii: ryżem, herbatą, przyprawami, kawą, cukrem (obecnie sklep AGD), a na piętrze siedziba kahału, władz gminy żydowskiej. Ciekawostką jest fakt, że Friedman Davis nie był religijnym Żydem, a nawet należał do loży masońskiej.

W II połowie XIX w. po prawej znajdował się sklep Friedmana Davisa (zdjęcie pochodzi z późniejszego okresu)

Reklama
Reklama

Po zakończeniu I wojny światowej i powrocie Świecia w granice Rzeczpospolitej, większość Żydów wyemigrowała do Niemiec, optując za niemieckim obywatelstwem. Czasy były niespokojne, trwała wojna polsko-bolszewicka. Nie wierzyli w trwałość państwa polskiego i obawiali się, że zostanie ono podbite przez Sowietów.

Wyjechali nawet rabin i kantor synagogi, co spowodowało, że ich obowiązki musiał spełniać sprowadzony w roku 1921 kantor z Pakości, Szymon Rogoziński. W powiecie świeckim pozostało ok. 200 mieszkańców żydowskiego pochodzenia z blisko 500 przed 1914 r. W latach 1921-1939 liczba ta utrzymywała się mniej więcej na tym samym poziomie. W samym Świeciu tuż przed II wojną światową mieszkało ich około 120. W tym samym czasie populacja miasta wzrosła z 6,5 do blisko 9 tys. Żydzi stanowili więc mniej niż 1,5 proc. ogółu mieszkańców.

Żydzi w Świeciu międzywojennym prowadzili 24 sklepy na 911 istniejących i dominowali w handlu odzieżą. Wbrew powszechnej opinii, większość społeczności żydowskiej wiodła skromne życie, trudniąc się drobnym handlem i rzemiosłem, także obwoźnym.

Reklama
Reklama

Sklep żydowski w Świeciu z czasów, gdy miasto było zlokalizowano między Wisłą a Wdą

Byli też zamożni przedsiębiorcy. Na przełomie XIX i XX w. jednym z najbogatszych żydowskich przemysłowców był Jacob Bieber, właściciel młyna i tartaku w Przechowie.

Spokrewnieni z Bieberami byli Bukofzerowie. Bogatym przedstawicielem tej rodziny był handlarz zbożem Artur Bukofzer z Przechowa, posiadacz 5 budynków o wartości 70 tys. zł, 3 ha ziemi rolnej oraz składu rolnego i towarów kolonialnych.

Reklama
Reklama

Z rodziny pochodzą też urodzeni w Świeciu dwaj bracia David i Jacob Bukofzer, którzy w połowie XIX w. rozpoczęli eksploatację złóż węgla brunatnego w miejscowości Piła-Młyn koło Tucholi.

Młyn w Przechowie z 1901 r. należący do Jacoba Biebera

Zamożnym przedstawicielem społeczności żydowskiej był lekarz Max Cohn (specjalizujący się w ginekologii), który oprócz przewodniczenia gminie żydowskiej, działał aktywnie w organizacjach mniejszości niemieckiej i z poparcia Niemców został wybrany w roku 1925 do Rady Miejskiej w Świeciu. Kilkanaście lat później jego wyborcy nie kiwnęli palcem, aby go uratować przed śmiercią.

Reklama
Reklama

Gmina żydowska miała znaczny majątek, na który składały się synagoga o wartości 40 tys. zł, cmentarz z kostnicą przy ul. Polnej wartości ok. 3 tys. zł oraz inne ruchomości warte kilka tysięcy złotych.

W budynku z czerwonej cegły znajdowała się siedziba kahału, żydowskiej gminy

W latach międzywojennych do majątku gminy dołączyła nowa siedziba kahału przy ówczesnej ul. Dworcowej 25 (budynek z czerwonej cegły przy obecnej ul. Wojska Polskiego niedaleko skrzyżowania z ul. Gimnazjalną). Jego wartość oszacowano na 5 tys. zł.

Reklama
Reklama

Aby mieć jakąkolwiek skalę porównawczą, dodajmy, że w latach 30. XX w. niewykwalifikowany robotnik dniówkowy dostawał 1-2 zł dziennie, robotnik wykwalifikowany ok. 100 zł miesięcznie, niższy stopniem policjant 150-200 zł, a nauczyciel 200-300 zł.

redakcja@extraswiecie.pl


O Żydach w Świeciu i Nowem w okresie międzywojennym, o konfliktach z Polakami i horrorze II wojny światowej już wkrótce w następnym artykule.

Udostępnij

Komentarze (11)

  1. Polna

    20 stycznia 2020 19:58

    Czy ktoś wie gdzie dokładnie

    Czy ktoś wie gdzie dokładnie znajdowała się kostnica i cmentarz przy ul. Polbej?

  2. Polna

    20 stycznia 2020 20:03

    A cmentarz z kostnicą nie był

    A cmentarz z kostnicą nie był w obecnym parku przy SP 3? Budynek starej kostnicy jeszcze jest koło stacji diagnostycznej przy ul. Południowej. Czy redakcja może to zweryfikować?

    • Jakub

      21 stycznia 2020 12:19

      Tam akurat nie znajdował się

      Tam akurat nie znajdował się cmentarz żydowski tylko ewangelicki.

      Cmentarz żydowski znajdował się na końcu dzisiejszej ulicy Polnej.

  3. Krzysztof

    21 stycznia 2020 00:51

    tam był cmentarz ewangelicki

    tam był cmentarz ewangelicki

    • Polna

      22 stycznia 2020 17:41

      Tak wiem, że ewangielicki

      Tak wiem, że ewangielicki jednak ciocia, która go pamięta mowiła, że żydowskie też były, a na Polnej był mord ludności, a cmentarz musiał być bardzo dawno temu przed II Wojną Światową.

  4. PdP

    21 stycznia 2020 01:15

    Wchodźmy im tyłek a za chwilę

    Wchodźmy im tyłek a za chwilę będziemy płakać z ręką w nocniku JUST 447 STOP!!!

    • Ala

      13 lutego 2020 01:58

      A tobie co zabiorą, poza

      A tobie co zabiorą, poza portkami? 

      • KAR

        15 lutego 2020 22:17

        Pani Alu. Sprawa jest dużo

        Pani Alu. Sprawa jest dużo poważniejsza niż się niektórym wydaje. Podaję kluczowe słowo: MIENIE BEZSPADKOWE. Pozdrawiam. 

        • Ala

          3 marca 2020 15:26

          Nieprzejdzie

          Nieprzejdzie

  5. Anonim

    15 lutego 2020 22:03

    Jazda z Eskimosami dopiero

    Jazda z Eskimosami dopiero się zaczyna. Właśnie dzięki PiS i Konfederacji (posłuchajcie posła z Konfy – Dobromira Sośnierza i Roberta Winnickiego) oddajemy złoża miedzi Kanadyjczyjkom za 1000 mld dolców koło Nowej Soli!!! Polacy jak zwykle g…no będą z tego mieli. Te złoża powinny należeć do naszego KGHM-u. Inna sprawa, że nasze prawo geologiczne jest chore. Kanadyjska diaspora Eskimosów już zaciera ręce!!! Konfederacja dała d……py!!!

  6. KAR

    15 lutego 2020 22:09

    Już od dłuższego czasu trwa w

    Już od dłuższego czasu trwa w POLIN inwenaryzacja majątku pożydowskiego, który ma być odbierany Polakom w ramach ustawy JUST 447. Dramat!!! A tzw. zwrot MIENIA BEZSPADKOWEGo żydom to jakieś kuriozum!!!

Reklama
Reklama
Reklama

Popularne

Wiadomości

Dzięki specjalistycznym analizom próbek drewnianych konstrukcji odkrytych na kempingu ustalono, że to pozostałości zabudowy z połowy XII wieku. To prawdziwa sensacja, ponieważ dowodzi istnienia...

Wybory

Kandydaci do Rady Powiatu Świeckiego Okręg nr 1. Gmina ŚwiecieObywatelskie Porozumienie SamorządoweLista nr 10 1. Barbara Studzińska 2. Roman Witt 3. Wiesław Keller 4....

Wiadomości

Po niedawnej korekcie rozkładu jazdy PKP mieszkańcy gminy Osie zyskali w godzinach popołudniowych połączenia zapewniające szybszy powrót pociągiem ze szkoły lub pracy do domu.

Wiadomości

Policja prowadzi coraz szerzej zakrojoną akcję mającą na celu pozyskanie nowych kandydatów do służby.

Wiadomości

Dziś rano oddział CBŚP wszedł do domu na obrzeżach Świecia. Zatrzymano dwie osoby.

Reklama
Reklama
Reklama

Wideo

Reklama
Reklama

TO MOŻE CIĘ ZAINTERESOWAĆ

Wiadomości

Obywatelskie Porozumienie SamorządoweLista nr 10, Kandydaci do Rady Powiatu Świeckiego Okręg numer 1Gmina Świecie1. Barbara Studzińska2. Roman Witt3. Wiesław Keller4. Danuta Lamberska5. Arkadiusz Kujawski6. Justyna Rasmus7. Marta Karolczak8. Dariusz Guz9. Jarosław Czapiewski Okręg...

Wiadomości

Dzięki specjalistycznym analizom próbek drewnianych konstrukcji odkrytych na kempingu ustalono, że to pozostałości zabudowy z połowy XII wieku. To prawdziwa sensacja, ponieważ dowodzi istnienia...

Wybory

Kandydaci do Rady Powiatu Świeckiego Okręg nr 1. Gmina ŚwiecieObywatelskie Porozumienie SamorządoweLista nr 10 1. Barbara Studzińska 2. Roman Witt 3. Wiesław Keller 4....

Wiadomości

Po niedawnej korekcie rozkładu jazdy PKP mieszkańcy gminy Osie zyskali w godzinach popołudniowych połączenia zapewniające szybszy powrót pociągiem ze szkoły lub pracy do domu.

Wiadomości

Policja prowadzi coraz szerzej zakrojoną akcję mającą na celu pozyskanie nowych kandydatów do służby.

Wiadomości

Dziś rano oddział CBŚP wszedł do domu na obrzeżach Świecia. Zatrzymano dwie osoby.

Wiadomości

W minioną sobotę w Zbrachlinie koło Pruszcza doszło do zderzenia czołowo-bocznego toyoty z mercedesem. Jeden z kierowców został zabrany do szpitala.

Sport

To było prawdziwe futsalowe święto, choć bez szczęśliwego zakończenia dla nas. Futsal Świecie doznał pierwszej porażki w sezonie i prawdopodobnie czeka go baraż o...

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama