W listopadzie tego roku minęło dokładnie 140 lat, gdy ruszyła produkcja w Cukrowni Świecie. Kiedy nieco ponad 20 lat temu ją zburzono, przez parę lat straszyły w tym miejscu krzaki i chwasty. Dziś teren zmienił się nie do poznania.
W drugiej połowie XIX wieku, po przeniesieniu Świecia na wysoki, lewy brzeg Wdy, nastąpił dynamiczny rozwój gospodarczy miasta. Stało się tak szczególnie za sprawą uruchomienia cukrowni.
Towarzystwo Akcyjne Cukrownia Świecie powstało 24 grudnia 1881 r. Akcjonariuszami zostali miejscowi właściciele ziemscy, plantatorzy buraków cukrowych. Budowa zakładu kosztowała 490 tys. marek, co na tamte czasy było ogromną sumą.
Lokalna gazeta „Przyjaciel” donosiła 13 lipca 1882 r. (pisownia oryginalna):
Pobudowanie fabryki cukru w Świeciu jest rzeczą postanowioną. Areał przeznaczony statutami dla uprawy buraków jest zapewniony. Chodzi tylko o to, jak i gdzie ma być fabryka postawioną. Dla powzięcia uchwały w tej mierze wyznaczył p. Gordon z Laskowic, przewodniczący rady nadzorczej, posiedzenie na sobotę , 8 bm. Na posiedzenie zjedzie także dyrektor cukrowni Blosfeldt z Peplina jako doradzca techniczny.
Produkcję rozpoczęto 15 listopada 1883 r. i na początku dzienny przerób wynosił 225 ton buraków. Produkowano cukier surowy, „brązowy”. Cukrownia zatrudniała w sezonie ponad 300 osób, w tym sporo kobiet, które zajmowały się ręcznym czyszczeniem surowca. Podobno fabryka posiadała w tamtym okresie około 200 wołów do ciągnięcia wozów z burakami.
Zakład miał własną przystań na Wdzie, gdzie cukier był workowany i ładowany na barki, które Wisłą dostarczały go do Gdańska. Tam był przerabiany w rafineriach na cukier biały i eksportowany. Na potrzeby transportu rzecznego most na Wdzie był pontonowy, aby można go było rozpinać dla przepływu barek.
Obecność cukrowni w Świeciu była koronnym argumentem, który spowodował pociągnięcie linii kolejowej z Terespola.
Wspomniany już „Przyjaciel” tak opisał otwarcie linii kolejowej z Terespola do Świecia we wrześniu 1888 r.:
W dniu 1 b. m. odbyło się w Świeciu otwarcie nowej linii kolejowej Terespol - Świecie w sposób uroczysty. Dworzec był udekorowany, zebrała się tamże bardzo liczna publiczność, a przed południem zabrał pierwszy pociąg około 500 osób do Terespola, gdzie nastąpiło powitanie. Przystanek w Przechowie i dworzec w Terespolu były również udekorowane. Z Gdańska przybyli na uroczystość naczelny prezes pan Ernsthausen i nadburmistrz Winter.
Cukrownia od początku istnienia podlegała licznym modernizacjom, w wyniku których zainstalowano m.in. maszyny parowe. Powrót Świecia w granice Polski w 1920 r. nie spowodował większych zmian własnościowych. Pod koniec lat 20. zakład nosił nazwę Cukrownia Świecie - Spółka z Ograniczoną Poręką.
W latach 30., dzięki kolejnej modernizacji, rozpoczęto produkcję cukru białego - konsumpcyjnego. Cukrownia popadła jednak w kłopoty finansowe i w roku 1934 została sprzedana koncernowi w Chodorowie. Kiedy wybuchła II wojna światowa przejęli ją Niemcy i w części pomieszczeń urządzili zakłady remontujące sprzęt wojskowy. W roku 1945 robotnicy nie pozwolili Rosjanom na wywózkę maszyn i urządzeń, co pozwoliło na szybkie uruchomienie produkcji i dalszą rozbudowę cukrowni.
W latach 60. oddano do użytku hotel robotniczy dla pracowników kampanijnych z Borów Kurpiowskich z poradnią lekarską i stomatologiczną, stołówką, biblioteką zakładową i świetlicą, gdzie w sylwestra i w karnawale urządzano bardzo popularne w mieście zabawy.
Spora grupa tego „desantu” spod Ostrołęki wzbudziła wtedy zainteresowanie młodych świecianek, co zaowocowało licznymi małżeństwami.
Cukrownia miała też swoje przedszkole przy ul. 10 Lutego (obecnie podlegające gminie) i ośrodek wczasowy w Tleniu.
Okres największej prosperity zakładu to lata 1971-91, kiedy dyrektorem był, nieżyjący już, Tadeusz Lichaj. Po jego odejściu w niejasnych do dziś okolicznościach zakład popadł w kłopoty finansowe i poszedł pod młotek, stając się własnością brytyjskiego koncernu Sugarpol. Nie uchroniło go to przed ostateczną likwidacją. Jesienią 2002 r. zniknął po 120 latach element krajobrazu miasta - komin cukrowni, który został rozebrany. Od tego momentu przestała też rano budzić okolicznych mieszkańców zakładowa syrena.
Atrakcyjnie usytuowany teren w centrum miasta szybko znalazł nabywcę. Plac o powierzchni 14 ha kupił w 2002 r. od spółki Sugarpol prywatny inwestor ze Świecia. Jako pierwsi lokalizacją placu zainteresowali się właściciele brytyjskiej sieci handlowej Tesco (obecnie market już nie istnieje, działa tu inny sklep).
Pod koniec sierpnia 2005 r. dysponowali już pozwoleniem na budowę. W ciągu następnych 18 lat powstało tu „zagłębie” handlowe miasta z licznymi marketami. Zbudowano też nowe ulice: Armii Krajowej i Cukrowników. Nazwa tej drugiej pozostaje jedyną pamiątką po największym kiedyś – aż do powstania Celulozy - zakładzie w Świeciu.
W tekście wykorzystano obszerne fragmenty artykułów autorstwa Józefa Szydłowskiego z Klubu Miłośników Historii KaMuH w Świeciu.
źródło: Teraz Świecie, archiwum Extra Świecie, swiecie.eu
Piękna historia aż łezka kręci się w oku. Brawo za artykuł
Upadek to zasługa pana Balcerowicza. Szkoda że nie pozostawiono komina i kilku starych ceglanych budynków. Dzisiaj wkomponowane w nowoczesne budynki byłyby świetnym miejscem na lokale gastronomiczne czy muzeum. Niestety na bakier tu z szacunkiem do histori miasta
Tak należy zaznaczyć że cukrowniajak i wiele zakładów w całej Polsce upadła przez grabierz majątku przez obecnych polityków PO. Ta partia okrada naród Polski ponad 30 lat. Wszystko było doprowadzane do bankructwa na korzyść Niemców.
Już się odezwał wyznawca Kaczyńskiego…co wy macie w tych głowach…zdrowia życzę bo rozumu u pisowca za grosz…
Ewo co jest nieprawdą w wpisie Gandalfa? Sprzedaż ZCiP też była konieczna?
Niestety co jest widoczne, ludziom z nienawiści do pisu ,to dosłownie rozum odebrało. Przydało by się chociaż trochę wiedzy jak to unnia,wprowadziła limity cukrowe i wykończyła nasze cukrownie. Zresztą takich przykładów można mnożyć na pęczki, żadna partia po 80-tym roku nie działała na korzyść Polskiej gospodarki,byliśmy,jesteśmy i będziemy zawsze czyjąś kolonią.
Niekompetencje obecnego zarządzania przez PiS są już widoczne gołym okiem
Stadnina w Janowie, elektrownia Ostrołęka (dokładnie jej rozbiórka po tym jak ją wybudowali), fuzja Lotos i Orlen (sprzedaż za grosze obcemu kapitałowi), Centralny Port Komunikacyjny, zatrucie Odry, upolitycznienie sądów, zero środków KPO z UE (bo tak chce PiS i jego przyboczne partie), stałe szczucie Polaków na wszystkich (Unię, Ukrainę, Niemców, Finlandię, Czechy etc. etc.). Podjudzanie Polaków, żeby sami wyszli z UE. Miliardy złotych rozkradzione. Pociotki na stanowiskach (przez 10 lat nie zarobisz tego, co oni w rok).
Ale w TVP i tak usłyszysz, że zegarek Nowaka kosztował 25 tys. PLN (5000 euro) i jedli ośmiorniczki za 50 euro
Mało tego…W 2021 r. Polska zarobiła 5,2 mld zł na sprzedaży uprawnień do emisji CO2. Rząd zamiast oddać za darmo polskim elektrowniom uprawnienia, to my teraz będziemy płacić o 40% więcej za prąd. Brawo PIS
Gdzie ja napisałem że jestem wyznawcą PISu??? Politycy PO to zwykli złodzieje i nie może być tak że ktoś kto mówi prawdę jest szufladkowaniu jako wyznawcą PISu. Donald TuSSk to zwykły cynkciarz i jego sitwą jak Bieńkowska, Nitras ,Sikorski,Budka …itd sprzedadzą kraj w kolejnym etapie. Teraz postarają się nam ukraść walutę dlatego muszą wywalić glape. Niemcy są w kryzysie potrzebują wydoić polskie społeczeństwo.
Znaleźli się komentatorzy polskiej gospodarki i polskich partii politycznych….szkoda tylko że wiedzę mają zerową…chcieliście żeby POLSKA nie była w tyle jak inne kraje to macie
Gdzie ja zyje kazda dyskusja przemienia sie w klotnie polityczna i wyzwsika od Powcow i Pisowcow.jakby ten kraj nie mial innej drogi i rzeczywistosci.jedna wielka wojna Polsko Polska .tutaj wojny nie potrzeba pozabijamy sie sami.Przykra sprawa
to akurat prawda lata 2000-2004 to był jakiś buuum na Polskie cukrownie. Zniszczono wiele cukrowni i zaczęto kupować cukier z Niemiec. Te dane są dostępne. Bez problemu można sprawdzić ile było cukrowni np w 1998 roku, a ile już w 2003.. sprzedawali co popadło w prywatne ręce. Czy to dobrze czy źle? to pewnie zależy od punktu spojrzenia. Kiedyś było dużo przemysłu, a jak wyprzedali przemysł i ziemie to przyszły zachodnie markety dzięki czemu ludzie teraz mają co robić weekendy i stoją sobie w kolejkach do kas
Szkoda że sensowne zakłady zniknęły z mapy Świecia. Tylko z drugiej strony byłoby dzisiaj tam komu pracować?
Ludzie są niczym dzieci we mgle.Glosuja od 30 lat na tych samych z układu okrągłostołowego.Czy PiS czy Po czy SLD oni wszyscy działają przeciw Polskiemu społeczeństwu.Przy Odpalaniu Hanuki w sejmie panuje zgoda.Zadza nami ci których nie możemy krytykować.
Dokładnie ta sama rova lirząca niemsom sitwa powróciła i zrobi to samo.
Jego tu wynajeli do brudnej roboty,kto?to wiadomo od nocnej zmiany tylko platwusy mają pomroczność jasną
Gdyby ktoś zapytał mnie o powody upadku cukrowni to może te niejasności o których napisano w artykule były by jasne.Okradla z cukru na 2 mln dolarów Cezary Wąsowski Domy Towarowe Centrum w Warszawie .Za zgoda uwczesnego dyrektora cukrowni Tadeusza Kalisza(który wezwany do prokuratury ws.niegospodarnosci szczekał na swoje okulary).Kiedy rada pracownicza pojechała do Warszawy aby upomnieć się o pieniądze to ochrona poinformowała ich że premier Jan Krzysztof Bielecki polecił przedsiębiorcom likwidację przedsiębiorstw państwowych w sposób grabieżczy.Jesli ten wpis zostanie usunięty to znaczy że autor artykułu znał powód upadku cukrowni ale celowo chroni sprawców.
PiS przez lata odkupywalo majątek narodowy z obcych rąk sprzedany wcześniej za grosze min Polskie koleje linowe,40 tyś nagrań polskiej muzyki ,sprzedane wcześniej za 8 ml zł PKO sa ,strategiczne spółki skarbu państwa to wszystko wracali w Polskę ręce A powinno jeszcze wrócić 90 procent mediów sprzedanych obcemu kapitalowi.W Niemczech 98 procent mediów jest niemieckich A 2 procent prywatnych bo Niemcy mają specjalną ustawę na to bo media są traktowane w Niemczech jako Bezpieczeństwo Państwa i muszą być w niemieckich rękach by im obcy kapitał nie siał propagandy nigdy by na to nie pozwolili w Niemczech nie można kupić obcemu kapitałowi mediów,A w Polsce 96 procent mediów sprzedano w obce ręce jak myślicie po co?.Histori się uczyć o światowego obycia bo inaczej kury szczać wam wprowadzać jak mawiał Marszałek Piłsudski.
Wiadomo że silna Polska nie pasuje żadnemu z sąsiadów i zawsze miała być czyjąś kolonią A szparagi czekają,Bałer już wypił szampana.
90% mediow w obcych rekach .to nie dziwota ze klocimy sie o wszystko ze wszystkimi ze Polak Polakowi wilkiem.Klotnia problemy zwady o wszystko.kolejne glupie prawa ograniczenia podatki lecz my spimy bo kazdy do kazdego cos ma.A o ta polaryzacje dbaja Zagraniczne media ktore nas oglupiaja i napuszczaja na siebie
Wycyckali polskie zakłady w latach 90 i 2000. Przez upadek cukrowni i PGRów też padła polska wieś.
By się przydała tablica upamietniająca cukrownię w tym miejscu.
Komuś zależało żeby cukrownie upadły tak jak teraz by upadła reszta firm w polsce.
propaganda teraz, propaganda kiedyś…
„Dlaczego w dwudziestoleciu tak intensywnie reklamowano cukier? Najintensywniejsza kampania działa się od 1930 do 1932 roku, ale pierwsze działania propagandowe inicjowano już kilka lat wcześniej. Na cukier nałożona była wysoka akcyza, która była istotnym wpływem do budżetu państwa. Niedługo po I Wojnie Światowej rozpoczął się międzynarodowy kryzys cukrowniczy spowodowany nadprodukcją. Dodatkowo cukier trzcinowy wypierał z rynku droższy cukier buraczany, który produkowano w Polsce. Intensywna propaganda miała ratować tę sytuację.
W książce — nagrodzonej w konkursie im. Władysława Pobóg-Malinowskiego na „Najlepszy Debiut Historyczny Roku”— „Cukier krzepi. Propaganda konsumpcji cukru w Polsce w latach 1925–1932” Zofia Zakrzewska opisuje metody propagandowe, używane media i skalę tej kilkuletniej akcji. Ponieważ najważniejszym przekazem kampanii było przekazanie informacji, że cukier jest zdrowy, częścią analizy jest wiedza dietetyczna tamtego okresu i zróżnicowanie diety mieszkańców i mieszkanek miast, bezrobotnych, chłopów i chłopek. Reakcja społeczeństwa nie była jednak tak entuzjastyczna, jak oczekiwało tego państwo. Do reklam odwoływano się w prasie satyrycznej, karykaturach czy wierszach.”
mycompanypolska.pl/artykul/wankowicz-krzepi/8205
Sam upadek cukrowni jest rzeczywiście ciekawy i niewyjaśniony, co oznacza że tak musiało się wydarzyć. Cukrowni w Polsce było za dużo, kapitał płacił komu trzeba za upadłości. Pamiętajmy też że Polska miała wtedy specjalne ustawy które nakładały na przedsiębiorstwa państwowe dodatkowe opłaty po to by doprowadzić je do upadłości i tanio wysprzedać majątek.
Natomiast jeszcze bardziej zastanawiające jest to że zostały wyburzone budynki pofabryczne które znajdowały się w krajowym rejestrze zabytków. I to jest bandyterka która jak w soczewce pokazuje sytuację lat 90 które były wyjątkowo podłe dla Polski i majątku jaki pozostał po zmianach w 1989.
w wielu miastach tam gdzie stały cukrownie teraz stoją markety i galerie. po co nam tyle przemysłu skoro mamy cukier z niemiec.. i możemy go sobie kupic w zagranicznym markecie XD tamci sprzedają, PiS odkupuje, a później znowu tamci sprzedają… o ile Donald nie zdążył sprzedać lasów państwoych i kopalni to bardzo dobrze, że nie ruszył LOTu.. jedyna polska linia, która prawie stała się niemiecką