Do Świecia przyjechał syn właściciela pałacu w Sartowicach i niedoszłego zabójcy Hitlera [zdjęcia]

Kiedy 13 sierpnia w bibliotece w Świeciu rozpoczęło się półotwarte spotkanie z Wilhelmem, najstarszym synem Ulricha Wilhelma Grafa Schwerina von Schwanenfelda, który był dawnym właścicielem majątku i pałacu w Sartowicach, nikt nie wiedział, o czym zechce mówić i co nowego ujawni z rodzinnej historii. Do Świecia przyjechał w towarzystwie żony i córki.

Wilhelm Franz Graf Schwerin von Schwanenfeld, który urodził się 7 lutego 1929 r. - i jak łatwo policzyć - w momencie wybuchu II wojny światowej miał 10 lat, przedstawił obraz zapamiętanych wydarzeń z punktu widzenia dziecka, ale rozwinął też dwa ciekawe wątki.

Jeden dotyczył pojmowania patriotyzmu i ojczyzny, zgodnie z niemiecką kulturą i wychowaniem, jakie odebrał Wilhelm w arystokratycznej, ziemiańskiej rodzinie von Schwerinów. Wybił się tu wątek ojczyzny lokalnej nazywanej przez Niemców Heimat. Pojęcie Heimatu odnosi się do rodzinnych stron, z którymi człowiek jest emocjonalnie związany. Niemcy odróżniają je od pojęcia Vaterland, oznaczającego ojczyznę w sensie bardziej politycznym.

Reklama

Reklama

Pałac w Sartowicach koło Świecia w czasach, gdy był własnością von Schwerinów i obecnie

Wilhelm von Schwerin dodał tu jednak kwestię, jak to nazwał „miejsca, w którym nam się powodziło, dobrze żyło". Majątek sartowicki przynosił rodzinie wysokie dochody, a polskie otoczenie było przyjazne. Możliwość spokojnej egzystencji ojciec Wilhelma, Ulrich, otrzymał od władz polskich, które po przejęciu Pomorza w roku 1920 przeprowadzały reformę rolną, co wiązało się  z parcelacją folwarków i narzucaniem ograniczeń wielkości posiadanych majątków.

Schwerinom pozwolono jednak zatrzymać bardzo duży majątek ziemski. Jak stwierdził Wilhelm: „samego lasu było kilka tysięcy hektarów”. Ten wątek sartowicki, tęsknoty za dobrobytem i bogactwem Sartowic połączył się w jego opowieści z wątkiem zamachu na Hitlera w roku 1944, w którym ojciec Wilhelma wziął udział i za to został stracony przez władze hitlerowskie.

Reklama

Reklama

Udział w zamachu na Hitlera spowodował też konfiskatę całego majątku rodzinnego i zmianę statusu z członków arystokratycznej elity na przestępców. Wszystkich członków rodziny, włącznie z dziećmi, gestapo w ramach odpowiedzialności zbiorowej osadziło w więzieniach.

W swoich wspomnieniach Wilhelm von Schwerin ujawnił, że jego ojciec już podczas studiów w latach 20. XX w. bardzo krytycznie odnosił się do rodzącego się ruchu faszystowskiego. Na uniwersytecie nawiązał przyjaźnie i kontakty z ludźmi, którzy jeszcze przed wybuchem II wojny światowej zamierzali pozbyć się Hitlera poprzez zorganizowanie zamachu na jego życie.

Jednocześnie jednak Ulrich służył od początku wojny w Wehrmachcie w stopniu kapitana. Zmobilizowany z chwilą wybuchu wojny, pracował od listopada 1939 r. w sztabie jako adiutant generała von Witzlebena. Po wojnie z Polską, otrzymał pozwolenie na uporządkowanie swoich spraw związanych z prowadzeniem majątku w Sartowicach.

Reklama

Reklama

Ślub Ulricha Wilhelma Schwerina von Schwanenfelda w kościele mariackim w Gdańsku, maj 1928 r.

Wilhelm von Schwerin wspominał, ze w tamtym czasie jego ojciec, podczas objazdu majątku, zobaczył samochody wywożące ludzi do lasu.

- Udał się w ich kierunku i zobaczył, że w żwirowni w Mniszku, która należała do naszego majątku, SS rozstrzeliwało ludzi. W swoim testamencie ojciec zadysponował, aby w miejscu egzekucji postawić wysoki dębowy krzyż z właściwym napisem. Dowiedzieliśmy się jednak o tym dopiero po jego śmierci. Oczywiście nie wiedzieliśmy wtedy, że w tej żwirowni podczas całej wojny wykonano 10 tys. lub nawet więcej wyroków śmierci – twierdził von Schwerin.

Reklama

Reklama

W swoich wspomnieniach używał właśnie określenia „wyroki śmierci”, co zazwyczaj wiąże się z działaniem sądowym i jakąś odpowiedzialnością karną za złamanie prawa. Tymczasem rozstrzeliwania Polaków w lesie w Mniszku były masowymi mordami i ludobójstwem ze strony niemieckiego okupanta.

Do swojej opowieści o wojennym dzieciństwie, represjach za udział ojca w zamachu na Hitlera i powojennej emigracji do Afryki Południowej, Wilhelm von Schwerin dodał fakt wstąpienia do zakonu joannitów (działającego jako organizacja charytatywna), co było kontynuacją rodzinnej tradycji. Co ciekawe, dzieje zakonu wiążą się także z najstarszą historią Świecia, bo w XII w. książę świecki Grzymisław nadał joannitom okoliczne ziemie w zamian za pomoc w walce z pogańskimi i plemionami Prusów.

Część spotkania przeznaczona na pytania, okazała się trudniejsza dla gościa, bo dość mocno odnosiła się do okresu wojny i mordu w Mniszku. Żona Wilhelma na pytanie przedstawicielki Instytutu Pamięci Narodowej o dokumenty i zdjęcia z okresu wojny, które mogłyby pomóc w ustaleniu okoliczności zbrodni w Mniszku, odpowiedziała za męża:

Reklama

Reklama

- Nie ma ani jednego okruchu wspomnień z tego okresu, nie ma notatek na piśmie ani zdjęć w archiwum rodzinnym, dlatego jest dziura w pamięci. Szczegóły o wydarzeniach w Mniszku mieliśmy okazję poznać od polskich mieszkańców tych terenów, których spotkaliśmy po wojnie w Niemczech.

Właściciel Sartowic w 1944 r.

Wilhelm Graf von Schwerin był też pytany czy jako dziecko podczas pobytu w Sartowicach miał kontakty z polskimi rówieśnikami.

Reklama

Reklama

- Nie, nigdy nie miałem takich kontaktów, a zresztą nie byłyby one możliwe, ze względu na całkowity brak znajomości języka polskiego – przyznawał.

Odpowiedział też na pytanie autora artykułu, który nawiązując do wcześniejszej wypowiedzi, zapytał czego obawiał się jego ojciec widząc Polaków wywożonych przez SS do lasu, skoro był osobą wysoko postawioną, z arystokratycznej rodziny, z koneksjami we władzach III Rzeszy. Von Schwerin tłumaczył, że chodziło o przerażenie ojca skalą tych rozstrzeliwań.

Padło też pytanie, dlaczego doszło do zamachu na Hitlera dopiero wtedy, kiedy Niemcy zaczęli przegrywać wojnę. Schwerin mocno zaakcentował, że takie próby miały miejsce już wcześniej i jak podkreślał, jego ojciec należał od początku do przeciwników Hitlera.

Reklama

Reklama

Tu warto nadmienić, że w oficjalnym życiorysie Ulricha Wilhelma Schwerina von Schwanenfelda w Wikipedii znajduje się informacja, że mimo oporu wobec Hitlera, co ciągle podkreśla jego syn, należał on do NSDAP. Podobno, jak czytamy w Wikipedii: ze względów czysto pragmatycznych, bez wewnętrznego przekonania.

Ostatnie pytanie, zadane przez autora artykułu, dotyczyło tego, czy Niemcy, w tym i gość spotkania, uważają, że zadośćuczynili już Polakom za krzywdę, jakiej ci doznali w czasie II wojny światowej. Wilhelm Graf Schwerin von Schwanenfeld odpowiedział, że jego przyjazdy do Polski, odbywające się od lat 70., mają na celu realizację testamentu ojca o przechowaniu pamięci miejsca kaźni w Mniszku, a proces zadośćuczynienia i wybaczenia nie jest sprawą zamkniętą i będzie trwał, ponieważ wiąże się ze skomplikowanymi losami obydwu narodów, polskiego i niemieckiego.

redakcja@extraswiecie.pl