Odszedł bohater. W Stanach Zjednoczonych zmarł świecianin Witold Herbst

Przyszły pilot był równolatkiem II RP; urodził się w 1918 roku w Warszawie, choć w oficjalnych dokumentach figuruje rok 1919. Pochodził z rodziny o niemieckich korzeniach.

Jego ojciec był agentem polskiego wywiadu w Prusach Wschodnich, zajmował się agitacją przed plebiscytem dotyczącym przynależności tych ziem do Polski. Wziął m.in. udział w wysadzeniu nielegalnego - według traktatu wersalskiego - niemieckiego arsenału w Królewcu. Z powodu ryzyka dekonspiracji, ostrzeżony przez jednego z niemieckich oficerów, wyjechał do Polski i wraz z rodziną zamieszkał w Świeciu.

Po wybuchu II wojny światowej został uznany za zdrajcę i rozstrzelany przez Niemców 5 października 1939 roku  w Mniszku. Matka przeżyła wojnę, ale ze względu na swoje mazurskie pochodzenie, została w 1945 r. wywieziona na Syberię, gdzie wkrótce potem zmarła.

Marzenia o lataniu

Jak wspominał Witold Aleksander Herbst, już w wieku 10 lat podjął decyzję, by swoją przyszłość związać z lotnictwem. W wieku kilkunastu lat brał udział w kursach szybowcowych. Od 1938 roku uczęszczał do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie.

„Z 7000 kandydatów tylko 200 zostało przyjętych. Nic dziwnego, że byłem dumny” – wspominał po latach.

W kolejnych dniach września 1939 roku, wraz z resztą pilotów, został ewakuowany na przedmoście rumuńskie. 17 września niemal cudem uniknął sowieckiej niewoli. W listopadzie 1939 roku przedostał się z Rumunii do Francji, a stamtąd do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuował rozpoczęte w Dęblinie szkolenie.

W kolejnych latach pilotował słynne spitfire’y, uczestnicząc w 141 misjach bojowych. Dywizjon 308, w którym służył, był najskuteczniejszą jednostką myśliwską RAF-u w 1941 roku. W 1943 roku, jako porucznik, przeniósł się do słynnego już wówczas 303 Dywizjonu Myśliwskiego.

„O lepszej jednostce trudno było wtedy marzyć” - podkreślał.

Witold Herbst (pierwszy od lewej) z kolegami lotnikami podczas II wojny światowej /Fot. Archiwum

O krok od śmierci

Osłaniał lądowanie w Normandii. Trzy razy udało mu się uniknąć śmierci, gdy dwa pilotowane przez niego samoloty zostały zestrzelone, a jeden uległ awarii. Po raz pierwszy musiał skakać nad kanałem La Manche, kiedy pilotowanej przez niego maszynie artyleria nieprzyjaciela odstrzeliła część ogona. Został ranny w głowę odłamkiem szrapnela i stracił przytomność.

Kolejny jego samolot został trafiony przez niemiecki myśliwiec nad okupowaną Francją. Wylądował niedaleko Paryża i dzięki pomocy ruchu oporu przekroczył hiszpańską granicę. Zaledwie dwa tygodnie później pojawił się w bazie, gdzie dowódcy uznali już go za poległego. Również podczas operacji Market-Garden musiał ratować się skokiem z uszkodzonego samolotu. Na szczęście tym razem wylądował w belgijskiej Ostendzie kontrolowanej przez Brytyjczyków.

Był lotnikiem dywizjonów 303 i 308 /Fot. Archiwum

Pod niebem Pakistanu

Z powojennym pobytem Herbsta na emigracji w Wielkiej Brytanii wiąże się jedna z najbardziej poruszających historii w jego biografii.  Przez kilka lat (1945-1949) pracował w londyńskich restauracjach. Podobnie jak wielu innych Polaków wykonujących pogardzane przez Brytyjczyków prace, niechętnie wspominał ten okres.

Mimo ciężkich warunków, ukończył studia w London School of Economics. Dzięki propozycji znajomego otrzymał pracę w ambasadzie nowo powstałego Pakistanu. Tam poznał przyszłą żonę. Pakistańczyków przekonała jego historia i kwalifikacje pilota. Zaproponowali mu udział w tworzeniu lotnictwa tego kraju. Z Londynu koordynował zatrudnianie polskich pilotów przez Pakistańskie Siły Powietrzne. W szczytowym okresie był przełożonym 200 ludzi. Później pracował w brytyjskim przemyśle lotniczym.

Książka i film

Do USA wyjechał pod koniec lat 60. wraz z żoną, Brytyjką urodzoną w Indiach. Pracował w firmach handlowych. Częste podróże pozwalały mu na rozwijanie pasji, jaką była sztuka. Podróże ułatwiała znajomość pięciu języków rozwijana już od lat dwudziestych, gdy poznał niemiecki i francuski.

Po 1989 roku zaczął odwiedzać Polskę. Dotarł do swojego rodzinnego Świecia. Organizował kursy wakacyjne angielskiego dla uczniów z naszego miasta. Za namową i przy wydatnej pomocy szkolnej koleżanki, pani Karwasz z Przechowa, wydał u nas książkę „Pod angielskim niebem”. Niestety, ze strony miasta nie zadbano wtedy o podtrzymanie kontaktu i uhonorowanie wojennego bohatera.

Po śmierci pani Karwasz o Witoldzie Herbście w Świeciu zapomniano. Po raz ostatni do Polski przyjechał dziesięć lat temu wraz z synem, który pierwszy raz pojawił się wtedy w ojczyźnie swojego ojca.

Na podstawie historii Witolda Aleksandra Herbsta został nakręcony film dokumentalny „Spitfire Liberator: The Alex Herbst Story” w reżyserii Sławomira Cioka, który miał swoją premierę w Stanach Zjednoczonych w październiku 2015 roku.

Skrzydlate Świecie

Do przywrócenia pamięci o życiu i czynach bohaterskich lotników, adeptów Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Świeciu zabrał się z wielkim zapałem Klub Miłośników Historii KaMuH, organizując w ubiegłym roku spotkania w Miejskiej Bibliotece Publicznej oraz w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych. W czerwcu 2016 roku w miesięczniku „Teraz Świecie” ukazał się też artykuł autorstwa Józefa Szydłowskiego pt. „Skrzydlate Świecie”.

W planach klubu było nawiązanie bezpośredniego kontaktu z Herbstem oraz sprowadzenie i wyświetlenie w naszym mieście, w ramach obchodów 80. rocznicy powstania szkoły lotniczej, filmu o bohaterskim lotniku. Niestety, jego śmierć przekreśliła te plany.

redakcja@extraswiecie.pl